ทำความรู้จักเด็กสมองพิการ

ภาวะสมองพิการ Cerebral Palsy

ภาวะสมองพิการ หรือ Cerebral Palsy หมายถึง ความผิดปกติทางระบบประสาทที่เกิดขึ้นในทารกหรือเด็กเล็ก โดยมีสาเหตุมาจากสมองที่กำลังพัฒนาที่ทำหน้าที่เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวและท่าทางผิดปกติ เสียหายหรือพัฒนาไม่สมบูรณ์ มีผลทำให้การเคลื่อนไหวร่างกาย การขยับแขนขา ลำตัวใบหน้า ลิ้น รวมถึงการทรงตัวผิดปกติ ซึ่งความผิดปกตินี้จะคงที่และไม่ลุกลามต่อไป

อาการของเด็กสมองพิการอาจมีความรุนแรงมากหรือน้อยต่างกัน ขึ้นอยู่กับตำแหน่งของสมองที่ได้รับความเสียหาย เมื่อเด็กโตขึ้นอาการต่าง ๆ มักจะไม่แย่ลงตามเวลา แต่ถ้าไม่ได้รับการวินิจฉัยที่เหมาะสมและไม่ได้รับการรักษาอย่างจริงจัง ก็อาจทำให้อาการแย่ลงได้

ปัญหาและความผิดปกติที่อาจเกิดร่วม

• พิการด้านการเคลื่อนไหวและการเดิน
• ปัญหาการสื่อสาร ภาษาและการพูด
• ความบกพร่องทางสติกปัญญาและการเรียนรู้
• สูญเสียการได้ยินหรือการมองเห็น หรืออาจมีอาการตาเหล่ร่วมด้วย
• โรคลมชัก
• อารมณ์และพฤติกรรมผิดปกติ
• กระดูกสันหลังมีความผิดปกติ
• มีปัญหามากกว่า1อย่างร่วมกัน

สาเหตุ

ในปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุที่ชัดเจนแต่ก็มีหลายปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการทางสมองของทารกได้

ความเสี่ยงตั้งแต่อยู่ในครรภ์

• ภาวะทารกตัวเล็กในครรภ์
• น้ำหนักแรกคลอดน้อย
• มีการติดเชื้อระหว่างตั้งครรภ์ เช่น โรคหัดเยอรมัน โรคอีสุกอีใส โรคเริม โรคซิฟิลิส การ
• ติดเชื้อไวรัสซิกา การติดเชื้อไวรัสไซโตเมกะโลโวรัส โรคท็อกโซพลาสโมซิส เป็นต้น
• มารดาได้รับยา สารพิษระหว่างตั้งครรภ์
• เด็กในครรภ์มีปัญหาสมองขาดเลือดหรือผิดปกติ
• สมองเด็กพัฒนาไม่ดีในครรภ์
• มารดามีโรคประจำตัว เช่น ไทรอยด์ผิดปกติ ภาวะเลือดออกง่าย เป็นต้น
• การกลายพันธุ์หรือความผิดปกติของพันธุกรรมที่ส่งผลต่อการพัฒนาสมอง
• อุบัติเหตุที่ทำให้สมองของทารกได้รับการกระทบกระเทือนตั้งแต่อยู่ในครรภ์

ความเสี่ยงระหว่างคลอด

• เด็กคลอดก่อนกำหนด
• มีปัญหาคลอดยาก
• มีความเสียหายต่อศีรษะหรือกะโหลกศีรษะในระหว่างการคลอด
• มีภาวะเลือดออกในสมองหรือสมองขาดออกซิเจนในช่วงแรกเกิด

ปัจจัยเสี่ยงหลังคลอด

• มีการบาดเจ็บ เลือดออกในสมอง
• ติดเชื้อของสมองภายหลังคลอด
• ภาวะตัวเหลือง
• โรคทางพันธุกรรม

ปัจจัยเสี่ยงอื่น ๆ

• การตั้งครรภ์ทารกแฝด หรือมีทารกในครรภ์ตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป
• มารดาตั้งครรภ์ขณะมีอายุตั้งแต่ 35 ปีขึ้นไป
• หมู่เลือดอาร์เอชของมารดาและทารกไม่ตรงกัน

ประเภทเด็กสมองพิการ

Spastic CP เป็นประเภทที่พบได้มากที่สุดร้อยละ70 – 80ของเด็กสมองพิการทั้งหมด จะมีอาการแข็งเกร็งของกล้ามเนื้อโดยเฉพาะแขนหรือขา อาจจะเกิดขึ้นได้ตลอดทั้งลำตัว มีลักษณะท่าทางที่ผิดปกติของร่างกายปรากฏให้เห็น ได้หลายแบบ คือ

• Hemiplegia คือมีลำตัวและแขนขาเกร็งครึ่งซีก
• Diplegia คือ ขามีอาการเกร็งมากกว่าแขนมากอย่างเห็นได้ชัด
• Quadriplegia คือ แขนและขาทั้งสองข้าง อาการเกร็งมาก
• อื่น ๆ เช่น Monoplegia, Paraplegia, Triplegia พบน้อยมาก

Athetoid CP พบได้ประมาณ 1 ใน 4 ของของเด็กสมองพิการทั้งหมด อาการกล้ามเนื้อแข็งตึงหรืออ่อนแรงสลับกันไปมาเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา ซึ่งอาจทำให้มีอาการชักหรือไม่สามารถควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกายได้ มีการเคลื่อนไหวมากที่มือและเท้า บางรายอาจมีคอเอียง ปากเบี้ยวร่วมด้วย
Ataxic CP พบได้น้อย มีปัญหาในการทรงตัว สมดุลร่างกาย และการประสานงานของระบบต่าง ๆ รวมทั้งอาจมีอาการสั่นร่วมด้วย มีปัญหาในการทรงตัว สมดุลร่างกาย และการประสานงานของระบบต่าง ๆ รวมทั้งอาจมีอาการสั่นร่วมด้วย
Mixed CP มีลักษณะสมองพิการมากกว่า 1 ชนิดเกิดขึ้นร่วมกัน

สัญญาณของสมองพิการในทารกหรือเด็กวัยหัดเดิน

• มีทักษะการเคลื่อนไหวกล้ามเนื้อความล่าช้า เช่น การเงยหน้าขึ้น การพลิกตัว การนั่ง
• คลานและการเดิน
• มีส่วนของร่างกายที่แข็งหรือห้อยเกินไป
• ชอบใช้ร่างกายส่วนเดียว
• ใช้การถลาที่พื้นแทนการคลาน
• ไม่สามารถยืนได้ถึงแม้ว่าจะได้รับการช่วย

การวินิจฉัยภาวะสมองพิการ

แพทย์จะวินิจฉัยโรคนี้จากการซักประวัติ ประเมินอาการ ตรวจร่างกาย ถามเกี่ยวกับปัญหาที่เกิดขึ้นในระหว่างคลอดหรือหลังคลอด การวินิจฉัยจะทำได้ยากในเด็กอายุน้อยกว่า6เดือน ส่วนมากจะทำได้ช่วงอายุ 1-2 ปีขึ้นไปเพราะเริ่มเห็นความผิดปกติชัดเจน และอาจวินิจฉัยด้วยวิธีการอื่น ๆ เพิ่มเติม ดังนี้

• การสแกนสมอง เพื่อตรวจและประเมินความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นกับสมอง โดยอาจตรวจด้วยการสแกนคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ การอัลตราซาวด์ศีรษะ และหากเด็กมีอาการชัก แพทย์อาจตรวจคลื่นไฟฟ้าสมองร่วมด้วย
• การตรวจเลือด เพื่อหาความผิดปกติทางพันธุกรรม กระบวนการทำงานของร่างกาย หรือตรวจหาโรคอื่น ๆ ที่อาจมีอาการคล้ายกับโรคสมองพิการ
• การตรวจอื่น ๆ เช่น ตรวจคลื่นไฟฟ้ากล้ามเนื้อ ตรวจความผิดปกติทางการมองเห็น การได้ยิน การพูด หรือการเคลื่อนไหว ตรวจความบกพร่องทางสติปัญญา รวมถึงพัฒนาการที่ล่าช้าด้านอื่น ๆ เป็นต้น

แนวทางการบำบัดฟื้นฟู

เด็กสมองพิการมักจะมีปัญหาร่างกายหลายระบบร่วมกัน ดังนั้นการักษาจึงต้องอาศัยทีมแพทย์และผู้เชี่ยวชาญหลายสาขาดูแลรักษา โดยมีเป้าหมายเพื่อป้องกันและลดภาวะแทรกซ้อนและกระตุ้นพัฒนาการและศักยภาพของเด็กสมองพิการให้ได้สูงสุด สามารถดำรงชีวิตในสังคมได้ ซึ่งสามารถทำได้หลายวิธี ดังนี้

• กายภาพบำบัด
• กิจกรรมบำบัด
• อรรถบำบัด
• นันทนาการบำบัด
• การปรับปรุงวิธีรับประทานอาหาร
• การรักษาด้วยยา
• การผ่าตัด
• การใช้เครื่องมือและอุปกรณ์เสริมร่วมกับการรักษา